20. yüzyılın edebiyat eleştirisi, metni derinlemesine kavramaya yarayan anlam katmanlarını ortaya çıkarmaya odaklanan, dolayısıyla metindeki merkezî temanın belirlenmesi ve olay örgüsündeki gelişmelerin analizi yoluyla kapsamlı sonuçlara ulaşmayı hedefleyen yakın okumaydı. Bu anlamda yakın okuma; bireylerin, olayların, fikirlerin gelişimlerinin, etkileşimlerinin; metin yapısının, üslubunun ve argüman modellerinin analizini içeriyordu. Yakın okumanın edebiyatın gerçek kapsamını ve doğasını ortaya çıkaramayacağının altını çizen Franco Moretti, verdiği bir örnekte, 19. yüzyıl Britanya romanlarına ilişkin bir yakın okumanın, yayınlanan tüm romanların yalnızca %5’ine ulaşılabileceği için dönemin edebiyat kavrayışı hakkında hiçbir şey söylemeyeceğini vurgular. Moretti’ye göre okuma stratejisinin değişme zamanı gelmiştir: Edebiyatı anlamak için okumayı bırakmamız gerekir! Franco Moretti, 2000 yılında kaleme aldığı “Dünya Edebiyatı Üzerine Mütalaalar” başlıklı makalesinde geliştirdiği uzak okuma kavramıyla, veri analizini öne çıkarır. Moretti’ye göre kolektif bir sistem olarak edebiyatta anlam; iletişim ağları, edebi yapıların sınıflandırılması, z-puanları, temel bileşen analizi, kümelenme katsayısı, ağ kuramı ve olay örgüsü analizi ile niceliksel bir bütünlük olarak kavranmalıdır. Franco Moretti, edebiyatı analiz etmenin alışılmadık bir yolunu önerdiği Uzak Okuma ile edebiyatı veri olarak kabul ederek geleneğe meydan okuyor.
YAZAR HAKKINDA: Franco Moretti: 1972 yılında Roma Üniversitesi Modern Edebiyat bölümünden mezun olan edebiyat tarihçisi ve eleştirmen Moretti, 1972-1990 yılları arasında Salerno ve Verona Üniversitelerinde ders verdi. Daha sonra ABD’de 1990-2000 yılları arasında Columbia Üniversitesi’nde görev yaptı. 2000 yılından sonra Stanford’da çalışmalarına devam eden Moretti, aynı tarihte Roman Çalışmaları Merkezi, 2010 yılında ise Stanford Edebiyat Laboratuvarı’nın kuruculuğunu üstlendi. Farklı üniversitelerde de misafir öğretim görevlisi olarak ders verdi. Pek çok kitabı ve makalesi bulunan Moretti’nin Türkçe yayınlanmış çalışmaları şunlardır: Modern Epik Goethe'den Garcia Marquez'e Dünya Sistemi (Agora Kitaplığı, 2005), Edebi Teoriye Soyut Modeller (Agora Kitaplığı, 2006), Tarih ile Edebiyat Arasında Burjuva (İletişim Yayınları, 2015), Mucizevi Göstergeler/Edebi Biçimlerinin Sosyolojisi Üzerine (Metis Yayınları, 2021).
