1851 yılında gazeteci, yazar, çevirmen ve bürokrat Hovsep Vartanyan (1816-1879), nam-ı diğer Vartan Paşa tarafından kaleme alınan Akabi Hikâyesi, Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde kaleme alınmış ilk Tu¨rkçe roman olma niteliği taşıyor. Katolik bir Ermeni erkekle Apostolik bir Ermeni kadının trajik aşk hikâyesi üzerinden dönemin Osmanlı Ermeni toplumunu mercek altına alan eser, aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki değişimlerin ve gelişmelerin vesikasını çıkarıyor. Yayımlanma tarihinden tam 173 yıl sonra yeniden Tu¨rkçe okurla buluşan Akabi Hikâyesi, 19. yu¨zyıl İstanbul Ermeni toplumunun gu¨nlu¨k yaşantısından eğlence anlayışına, cemaat içi dinamiklerinden ku¨ltu¨r du¨nyasına kadar pek çok konuya ışık tutuyor.
YAZAR HAKKINDA: Tam adı Hovsep Vartanyan olup Vartan Paşa olarak da anılır. İlk eğitimini Kumkapı’daki Bezciyan mektebinde aldı. 1827’de tahsil için Viyana’daki Mıkhitarist Manastırı’na
gönderildi. 1836’da Hasköy’deki Nersesyan Mektebi’nde ve Barutçubaşı Hovhannes Bey Dadyan’ın evinde öğretmenlik yaptı. 1837’de Bahriye’de tercu¨man oldu ve ilerleyerek baştercu¨manlığa yu¨kseldi. 1858’de paşalık ru¨tbesine layık göru¨ldü, Encu¨men-i Dâniş ve Divan-ı Ahkâm-ı Adliye’ye aza olarak atandı. Akabi Hikâyesi’ni kaleme aldıktan tam bir yıl sonra, Ermeni harfli Tu¨rkçe Mecmua-i Havadis gazetesini kurdu ve editörlu¨ğu¨nu¨ u¨stlendi. Daha sonra, yine Ermeni harfli Tu¨rkçe Tercu¨man-ı Efkâr
gazetesinin başeditörlu¨ğu¨nu¨ yaptı. Vartanyan, siyasi ve edebi du¨nyanın yanı sıra Katolik Ermeni cemaatinde de önemli bir konuma sahipti. Nisan 1846’da kurulan Hamazkyats (Ulusal Birlik) Cemiyeti’nin kurucu u¨yeleri arasında yer aldı. 1877’den sonra Garabed Panosyan’ın (1826-1905) Manzume-i Efkâr gazetesinde de yazıları çıktı. 1879’da İstanbul’da hayatını kaybetti.
